Dawid Kobiałka, Maria Eichler
Niemieckie zbrodnie z okresu II wojny światowej na terenie Chojnic i powiatu były przedmiotem zainteresowania różnych organizacji i instytucji. Otwierano także osobne śledztwa na okoliczność zbrodniczej działalności oraz osób odpowiedzialnych za nie. Temu też miały służyć prowadzone na dużą skalę prace ekshumacyjne, które w wielu przypadkach pozwoliły na ustalenie i identyfikację ofiar.
Z materiałów archiwalnych wynika, że masowe zbrodnie na terenie Chojnic i powiatu rozpoczęły się z początkiem października 1939 roku – dopiero wtedy osoby uciekające przed oddziałami Wehrmachtu zaczęły wracać do swoich miejsc zamieszkania. Tak też
było w przypadku wielu chojniczan. Osoby podejrzane o przedwojenne antyniemieckie postawy były wyłapywane, aresztowane i w większości przypadków doprowadzane na miejsca straceń.
Archeologia Zbrodni pomorskiej 1939 – przykład Doliny Śmierci w Chojnicach
Dawid Kobiałka, Tomasz Jankowski, Tomasz Ceran, Izabela Mazanowska, Alfredo González-Ruibal, Mikołaj Kostyrko, Aleksandra Krupa-Ławrynowicz, Mikołaj Smykowski, Alexandra Staniewska, Michał Czarnik, Zuzanna Kowalczyk, Przemysław Zientkowski, Daniel Nita, Joanna Rennwanz, Daniel Frymark, Mateusz Kubicki, Márcia Lika Hattori, Laura Muñoz Encinar
Abstrakt
Pierwsze miesiące II wojny światowej na Pomorzu Gdańskim wiązały się z masową eksterminacją wybranych kategorii obywateli II Rzeczypospolitej. Niemcy w różnych miejscach mordowali przedstawicieli szeroko rozumianej inteligencji, osoby umysłowo chore oraz społeczność żydowską. Działania te odbywały się w ramach zaplanowanych akcji (Intelligenzaktion, T-4). Życie miało wtedy stracić – jak tylko można ogólnie szacować – 30-35 tysięcy osób. Podkreślając specyfikę, zakres oraz skalę mordów coraz liczniejsze grono polskich naukowców postuluje posługiwanie się terminem „Zbrodnia pomorska 1939” jako pojęcia obejmującego ogół tych działań eksterminacyjnych.
Zamierzeniem naszego wystąpienia jest omówienie kontekstu, celów, metod, potencjału poznawczego oraz społecznego, który przyświeca międzynarodowemu oraz interdyscyplinarnemu projektowi badawczemu pt. „Archeologia Zbrodni pomorskiej 1939”. Ideą tego przedsięwzięcia naukowego jest głębokie przekonanie, że masowe zbrodnie wiążą się z pozostawieniem ogromnej ilości śladów, dowodów popełnionych czynów. Zaś współczesna archeologia ma odpowiednie doświadczenie, narzędzia, metody, aby je odkrywać oraz poddawać naukowej analizie – jak wykazały to chociażby ostatnie badania w chojnickiej Dolinie Śmierci. Zastosowanie podejścia interdyscyplinarnego (m.in. historia, etnografia, medycyna sądowa, genetyka) stanowią te aspekty projektu, które mogą pozwolić na holistyczne badania przeszłości danych miejsc eksterminacji jak i ich współczesnej roli oraz znaczenia dla lokalnych społeczności.
W dniu 19.08.2022 roku w Łambinowicach w ramach Łambinowickich Spotkań Muzealnych mieliśmy przyjemność wygłosić wykład pt. “Archeologia zbrodni: w poszukiwaniu grobów masowych z czasów II wojny światowej w chojnickiej Dolinie Śmierci”.
Na łamach strony internetowej Archeologii Żywej ukazał się krótki tekst opisujący cele projektu. Artykuł jest dostępny tutaj.
W niniejszym artykule skrótowo przedstawiam historię poszukiwań szczątków ofiar z czasów II wojny światowej w chojnickiej Doliny Śmierci, skalę samej zbrodni oraz koncepcję wystawy mającej je upamiętnić. Tekst jest zarazem formą apelu o udostępnienie pamiątek rodzinnych dotyczących tych tragicznych wydarzeń.
Miło nam poinformować, że właśnie ruszają prace związane z realizacją grantu badawczego pt. “Archeologia Zbrodni pomorskiej 1939”. Na niniejszej stronie będą regularnie umieszczane najważniejsze treści związane z jego realizacją.
Łuska karabinowa od karabinu systemu Mauser odnaleziona w chojnickiej Dolinie Śmierci (fot. D. Frymark, zbiory Instytutu Pamięci Narodowej).
